Trójkąt dramatyczny Karpmana w miejscu pracy i społeczności – jak go unikać?

Czy słyszałeś kiedyś o trójkącie dramatycznym Karpmana? Znasz ze swojego otoczenia ludzi, którzy są zbyt opiekuńczy w stosunku do swoich dzieci lub współpracowników? Znasz ludzi, którzy dają od siebie więcej, niż są w stanie otrzymać? A może sam czujesz się jak “Wybawca”? Wybawca to jedna z trzech kluczowych ról w trójkącie dramatycznym, który jest koncepcją ilustrującą role przyjmowane przez ludzi. Nie dotyka tylko relacji rodzinnych, czy między przyjaciółmi, ale taka gra psychologiczna jest również zauważalna w sferze pracy. Czym jest Trójkąt Dramatyczny Karpmana i jak unikać go w miejscu pracy i społeczności?

Co to jest Trójkąt Dramatyczny?

Twórcą trójkąta dramatycznego jest Stephen Karpman. Celem opracowanej przez niego koncepcji jest zastanowienie się nad jednym ze sposobów odgrywania przez ludzi ról w związkach. Początkowo trójkąt dramatyczny był zaprojektowany do omawiania relacji osobistych, jednak można wykorzystywać go również do opisywania relacji w miejscu pracy. Trzy kluczowe role opisane przez Karpmana to: Wybawca, Prześladowca i Ofiara. Poruszanie się po tak skonstruowanym trójkącie polega na naprzemiennym wchodzeniu w każdą z jego trzech ról. 

PRZEŚLADOWCA 

Prześladowca w trójkącie dramatycznym jest nakierowany na zaspokajanie własnych potrzeb i działa w taki sposób, by przede wszystkim osiągnąć korzyści dla samego siebie. Wyróżniamy tutaj Prześladowcę Aktywnego, który celowo realizuje swoje potrzeby kosztem innych, oraz Biernego Prześladowcę, obniżającego znaczenie innych osób przez różnego rodzaju zaniedbania. Jest jeszcze Prześladowca Odwetowy, którego intencją jest ukaranie kogoś. Prześladowca w trójkącie dramatycznym buduje swoją pozycję poprzez prześladowanie, atakowanie, poniżanie i umniejszanie znaczenia innych ludzi. 

Prześladowca w miejscu pracy – Prześladowcą w miejscu pracy jest osoba, która bezkompromisowo i ostro krytykuje wszelkie decyzje i kompetencje innych pracowników oraz decyzje szefa i firmy. Czasami prześladowcą jest również sam autorytarnie zarządzający szef zespołu lub firmy ponieważ to on często przy tradycyjnie zarządzanych małych i średnich firmach dzierży 100% lub 90% władzy w organizacji. Często hierarchiczna struktura organizacyjna naturalnie nadaje szefom, kierownikom i dyrektorom rolę Oprawcy, zarządzającego i decydującego jak i gdzie inni mają pracować, co mają zrobić, jak się zachowywać. Rozwiązaniem na wyjście z tej roli jest wdrożenie partycypacyjnego lub coachingowego stylu zarządzania przez szefa lub odejście w całej organizacji od hierarchicznej struktury organizacyjnej i wdrożenie samozarządzania, stworzenie turkusowej organizacji.

OFIARA

Ofiara to najbardziej pasywna osoba w trójkącie dramatycznym, która bardzo często rozpoczyna samo wejście do niego.  Ofiara potrzebuje w pierwszej kolejności Oprawcy, żeby grać w swoją grę, a następnie Wybawiciela. Nie posiada umiejętności rozwiązywania problemów, ma nawet nadzieję, że ktoś rozwiąże problem za nią. Sama nie wierzy często we własne umiejętności. Ofiara bardzo łatwo poddaje się rzeczywistości i często głośno manifestuje swoje krzywdy, wzbudzając przy tym poczucie winy u innych ludzi. Cierpienie ofiary jest prawdziwe lub potencjalne. Ma tendencję do wchodzenia i trwania w trudnych relacjach z innymi ludźmi, nawet stosującymi przemoc wobec niej oraz do przekonania, że nie może być szczęśliwa, dopóki ktoś inny czegoś nie zrobi, nie zmieni się (np. przestanie pić). Ofiara, która staje się zbyt znużona i wyczerpana bycia Ofiarą po jakimś czasie sama przechodzi w rolę Oprawcy w tym lub w innym trójkącie.

Ofiara w miejscu pracy – Ofiarą może być osoba, której ciągle coś nie wychodzi, unika brania inicjatyw, często narzeka na na firmę, na szefa, żali się innym, jak ciężko jest się z nim dogadać lub jak wiele obowiązków musi przyjmować na siebie. Widzi same negatywy i nie potrafi rozwiązać problemu. Często hierarchiczna struktura organizacyjna naturalnie nadaje pracownikom w zespołach rolę Ofiar, którzy nie mają żadnej władzy, nie mogą sami podejmować decyzji, ich inicjatywy lub pomysły rzadko są wdrażane a nawet wysłuchiwane przez kierownika lub szefa. Rozwiązaniem najczęstszym takiej Ofiary jest próba awansu, walka o stołek wyżej, lub przy braku takiej możliwości poczucie marnowania własnego potencjału, „szklanego sufitu” a następnie zmiana pracy. Najlepszym rozwiązaniem jest zrezygnowanie w całej organizacji z hierarchicznej struktury organizacyjnej i wdrożenie samozarządzania, stworzenie turkusowej organizacji.

WYBAWCA

Czy znasz osoby, które ponad swoje potrzeby przekładają potrzeby innych ludzi? To właśnie takie osoby wchodzą w trójkącie dramatycznym w rolę Wybawcy, który ma skłonność do poświęcania się. Wybawca ratuje innych, by podbudować siebie, choć często są szczerze przejęci sytuacją Ofiary. To właśnie ta rola w trójkącie dramatycznym odpowiada za rozwiązywanie problemów, czego nie potrafi zrobić Ofiara. Wybawca często wyręcza innych w różnych sytuacjach, podejmuje decyzje za inne osoby, czasem wydaje rozkazy. W ten sposób udowadnia Ofierze bezradność i nieudolność, a co za tym idzie – uzależnia ją od siebie. Po jakimś czasie Wybawca przeciążony nadmiarem pracy i obowiązków, oraz dbania o innych zaczyna tracić energię oraz własne zasoby i wchodzi w rolę Oprawcy, a następnie Ofiary.

Wybawca w miejscu pracy – Wybawca w miejscu pracy chce zaprezentować się najlepiej z każdej strony. Boi się asertywności i stawiania granic. Wykonuje wszystkie zadania jak najlepiej  i często bierze na siebie najbardziej czasochłonne projekty. Jest “wygodny” dla reszty pracowników, bo zawsze można na niego liczyć i zlecić dodatkową pracę. Często w hierarchicznych strukturach organizacyjnych tę rolę przyjmuję jakaś dobra dusza z zespołu, czasami „miękki i dobry, współczujący” szef (niekoniecznie bezpośredni przełożony), kolega z zespołu. Rozwiązaniem na wyjście z tej roli jest odejście od hierarchicznej struktury organizacyjnej i wdrożenie samozarządzania, stworzenie turkusowej organizacji.

UNIKAJ TRÓJKĄTÓW! – CZYLI JAK TO ZROBIĆ W PRAKTYCE?

Trójkąt dramatyczny Karpmana ma ogromny wpływ na relacje i niesie za sobą ogrom niebezpieczeństw. Czy potrafisz przypomnieć sobie sytuacje, w których ktoś wypominał Ci udzieloną przysługę? Lub gdy się poświęciłeś mocno dla jakiejś sprawy i nie zostało to w żadnym stopniu docenione? Być może sam byłeś uwikłany w tamtym czasie w trójkąt dramatyczny lub ktoś próbował Cię do niego wciągnąć.

Wydostanie się z trójkąta dramatycznego nie jest łatwą sprawą, ponieważ rzadko kiedy ktoś zdaje sobie sprawę, że wszedł w schemat – prześladowca – ofiara – wybawiciel, przyjmując naprzemiennie różne role. 

Pierwszym krokiem do wydostania się z trójkąta jest uświadomienie sobie, że się w nim znajdujesz i jaką rolę pełnisz aktualnie, by móc wybrać najlepsze dla Ciebie rozwiązanie.

Prześladowca – By Prześladowca przestał pełnić rolę kata i opuścił trójkąt dramatyczny, niezbędne jest dla niego rozwinięcie asertywności, której celem jest również osiągnięcie swoich potrzeb i celów, jednakże nie kosztem innych. W pracy oznacza to, by zacząć mówić otwarcie o swoich potrzebach, odmawiać, gdy się na coś nie zgadzasz, negocjować różne rozwiązania z resztą zespołu.

Ofiara – Kluczowe dla Ofiary do skutecznego opuszczenia trójkąta dramatycznego jest nauczenie się rozwiązywania problemów i proszenia o pomoc (oraz szukania innych możliwości w razie, gdyby ktoś tej pomocy odmówił). W miejscu pracy dobrym rozwiązaniem są burze mózgów, które ułatwiają zebranie pomysłów i wspólne znalezienie najlepszego rozwiązania. Ważne dla Ofiary jest też konsultowanie własnych emocji, by nauczyć się panowania nad nimi.

Wybawca – By Wybawiciel był w stanie opuścić trójkąt dramatyczny, powinien nauczyć się unikania niesienia pomocy za każdym razem, nawet gdy Ofiara mogłaby sama podjąć decyzję lub rozwiązać problem. W zdrowej relacji niesiona pomoc zostaje odwzajemniona, a w opisanym trójkącie wychodzi tylko od jednej ze stron, czyli Wybawiciela. Wybawiciel musi ustalić granice niesionego wsparcia, tzn. nie robić tego, gdy nie chce, zaprosić do samodzielnego rozwiązania problemu, nie pomagać bezpośrednio, tylko dać propozycję rozwiązania danego problemu.

Czasem ludzie są tak mocno uwikłani w trójkąt dramatyczny, że nie mają możliwości samodzielnego opuszczenia go. W takim wypadku pomocą może okazać się psychoterapeuta lub coach. Czujesz, że w Twoim życiu zawodowym powielasz schematy trójkąta dramatycznego? Jesteś mało asertywny wobec szefa, wykonujesz więcej obowiązków niż reszta zespołu pozwalając tym samym na wykorzystywanie, a może za wszelką cenę chcesz osiągać zawodowe cele, nie zwracając uwagi na potrzeby innych ludzi? Być może powielasz schematy opisanych tutaj ról nie tylko w życiu zawodowym, ale też prywatnym. Aby skutecznie opuścić tę grę psychologiczną, wymagane jest zajrzenie w głąb siebie i uświadomienie sobie, od kiedy takie sytuacje mają miejsce – możliwe, że już od czasów dzieciństwa wchodzisz w takie relacje z innymi ludźmi. 

Najlepszym sposobem na wyeliminowanie niekorzystnych wzorców i ról Trójkąta Dramatycznego jest wdrożenie Dynamicznego Samozarządzania, pozbycie się hierarchii człowieka nad człowiekiem w firmie i stworzenie turkusowej organizacji.

W turkusowych organizacjach, w firmach i w zespołach gdzie jest wdrożone skutecznie Dynamiczne Samozarządzanie, występują praktyki, narzędzia, systemy IT, niehierarchiczna struktura organizacyjna oraz sposób dystrybucji władzy na całą organizację, która pomaga eliminować Trójkąt Dramatyczny w miejscu pracy. A jak już go nie będziemy powielać i utrwalać w miejscu pracy, to taki pracownik turkusowej organizacji sam zauważy wzorce Trójkąta Dramatycznego we własnej rodzinie – jeśli będzie taki występował – i pomoże go rozbroić i nie powielać w kolejnych pokoleniach.

Jeśli chcesz porozmawiać o wyzwaniach w Twoim zespole lub organizacji lub jeśli chcesz rozbroić Trójkąt Dramatyczny w swojej organizacji lub rodzinie, napisz do nas TUTAJ

Czy artykuł Cię zaciekawił? Wydaje Ci się, że masz problem, który został tutaj opisany? Zaproś nas na niezobowiązującą rozmowę. Poleć też ten artykuł przyjacielowi, szefowi lub znajomej. Rozbrójmy wspólnie Trójkąty Dramatyczne i niewspierające wzorce w Polsce i na świecie, które były utrwalane w naszym systemie od tysięcy lat z wykorzystaniem hierarchicznych struktur organizacyjnych w szkołach, na uczelniach, w organizacjach oraz w całym społeczeństwie.